Thanh tra Chính phủ chỉ ra loạt vi phạm tại các dự án BOT, BT

Thanh tra Chính phủ vừa có thông báo chính thức kết luận thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong việc thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng - chuyển giao (BT) và hợp đồng xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) trong lĩnh vực giao thông, môi trường tại Bộ Giao thông Vận tải.

100% dự án BOT, BT chỉ định thầu  

Cụ thể, theo Thanh tra Chính phủ, trong quá trình triển khai, Bộ Giao thông Vận tải chưa thực hiện đầy đủ quy trình xây dựng và công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức BT, BOT vào tháng 1 hàng năm theo quy định của Chính phủ. Điều này dẫn đến thông tin cần thiết về chủ trương đầu tư, dự án chưa được công bố toàn diện, kịp thời đến các nhà đầu tư, làm hạn chế số lượng nhà đầu tư tiềm năng tham gia.

Thực tế, từ khi triển khai đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, BOT trong lĩnh vực giao thông đến nay, với hơn 70 dự án đã thực hiện không lựa chọn nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu, 100% là chỉ định thầu trong đó có nhà đầu tư được chọn chưa đảm bảo năng lực dẫn đến nhiều bất cập, sai sót làm hạn chế hiệu quả thực hiện dự án.

Chẳng hạn như: 3/4 công ty trong liên danh nhà đầu tư thực hiện Dự án Hầm đường bộ Phước Tượng, hầm Phú Gia đã không góp vốn theo cam kết phải rút khỏi liên danh và xin giảm tối đa tỷ lệ vốn góp. Liên danh phải mời gọi nhà thầu thay thế dẫn đến chậm tiến độ dự án.

Tổng công ty 36 là công ty trong liên danh nhà đầu tư thực hiện Dự án đường Hòa Lạc - Hòa Bình và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai - Hòa Bình cam kết góp vốn hơn 67,3 tỷ đồng trong khi vốn chủ sở hữu của Tổng Công ty có 285 tỷ nhưng đã đầu tư vào Dự án BOT Quốc lộ 19 là 279 tỷ đồng…

Đối với phê duyệt nội dung đầu tư, tổng mức đầu tư theo Thanh tra Chính phủ là chưa đúng quy định, còn một số khoản sai lệch. 

Bộ Giao thông Vận tải còn coi nặng tiêu chí hoàn vốn dự án, thiếu nghiên cứu hợp lý khả năng nộp phí của đối tượng tham gia giao thông cũng như sự ảnh hưởng đến chi phí hoạt động vận tải, chi phí xã hội trước khi quyết định đầu tư dự án; đặt một số trạm thu phí khoảng cách gần nhau bất hợp lý, giá phí tăng cao, tăng nhanh, gây khó khăn với người tham gia giao thông, không có sự lựa chọn nào khác. Điển hình tại các khu vực Hà Nội, Thái Bình, Nam Định, Hoà Bình… Phát sinh tình trạng người điều khiển phương tiện tìm cách tránh trạm thu phí. 

Mặt khác, việc xác định doanh thu theo phương án tài chính một số dự án còn thiếu chuẩn xác, doanh thu thực tế của một số dự án chênh lệch cao so với phương án tài chính, sẽ là gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp tham gia giao thông vì thời gian thu phí kéo dài. 

Phần lớn là cải tạo, nâng cấp tuyến đường cũ

Kết luận của Thanh tra Chính phủ cũng chỉ rõ, phần lớn các dự án đầu tư theo hình thức BOT là cải tạo nâng cấp tuyến đường cũ nên càng tăng tình trạng dồn tích phương tiện giao thông ở những khu vực vốn đã đông đúc, không hướng đến việc mở rộng mạng lưới và phân làn giao thông hợp lý. 

Một số dự án như đường Hoà Lạc- Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình, dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới, dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ đã quyết định quy mô cấp đường đầu tư chưa phù hợp quy hoạch đã được phê duyệt.

Khi phê duyệt các dự án đầu tư đã ghép việc cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 với đầu tư xây dựng mới đường Hoà Lạc- Hoà Bình và ghép việc cải tạo, nâng cấp 7 km Quốc lộ 3 với đầu tư xây dựng mới đường Thái Nguyên - Chợ Mới thành một dự án rồi mỗi dự án đặt 2 trạm thu phí với 2 nơi không hợp lý.

Phê duyệt dự án đầu tư nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ thành 2 giai đoạn thực hiện chưa đảm bảo kết nối tốt, đồng bộ các hạng mục hạ tầng giao thông, hạ tầng kỹ thuật hiện có.

Dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 Km123+105 đến Km268 đã phê duyệt mục mua quyền khai thác trạm thu phí dự án khác không thuộc danh mục quy định trong tổng mức đầu tư; phê duyệt chi phí giải phóng mặt bằng không sát, sai lệch lớn so với thực tế; phê duyệt tách dự án cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km0+000 đến Km123+105 khỏi dự án tổng thể từ Km0+000 đến Km268 thành dự án độc lập nhưng không thực hiện đầy đủ các quy định về thẩm định dự án để xác định các chi phí phù hợp với thời điểm phê duyệt.

Qua kiểm tra một số nội dung về tổng mức đầu tư đối với 6 dự án xác định giá trị phê duyệt sai tăng trên 451,6 tỷ đồng. 

Trong đó, dự án hầm đường bộ Phước Tượng, Hầm Phú Gia trên 44 tỷ đồng; dự án nâng cấp tuyến đường Pháp Vân- Cầu Giẽ 18,8 tỷ đồng; dự án đường Hoà Lạc- Hoà Bình và cải tạo nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình trên 51,2 tỷ đồng; dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới trên 101 tỷ đồng; dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 đoạn Km0+000 đến Km123+105 trên 225,195 tỷ đồng; dự án khôi phục, cải tạo Quốc lộ 20 Km123+105 đến Km268 là 11,14 tỷ đồng.

Cũng theo Thanh tra Chính phủ, kết quả huy động vốn thực hiện các dự án BT, BOT không đạt được mục tiêu đa dạng các nguồn vốn, các thành phần kinh tế tham gia đầu tư; xác định phương án tài chính thiếu chính xác, nhất là phương án thu phí giao thông.

Theo đó, ngoài vốn góp tương ứng từ 12% - 15% của nhà đầu tư, phần còn lại 100% là vốn vay ngân hàng với lãi suất cao, không có nguồn vốn nào khác tham gia; phần lớn vốn vay là của các ngân hàng thương mại cổ phần Nhà nước nắm tỷ lệ chi phối vốn điều lệ và vốn vay Chính phủ bảo lãnh.

Phương thức thu phí lạc hậu, gây ách tắc giao thông, đặc biệt là việc xác định vị trí đặt trạm thu phí không hợp lý như: Đặt trạm thu phí ngoài vùng dự án (dự án hầm đường bộ Phước Tượng, hầm Phú Gia); dùng trạm thu phí tuyến đường này hỗ trợ thu phí đầu tư tuyến đường khác (các dự án đường Thái Nguyên- Chợ Mới, dự án đường Hoà Lạc- Hoà Bình và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 6 đoạn Xuân Mai- Hoà Bình…).

Cơ chế thu phí hoàn vốn còn bất cập; giá thu phí cao, điều chỉnh không hợp lý; dự án chưa hoàn thành nhưng đã thu phí tương đương dự án đầu tư mới…

“Những bất cập đó theo từng góc độ đều ảnh hưởng nhất định đến lợi ích nhà đầu tư, Nhà nước và đặc biệt là tạo áp lực về giá phí cao đối với người dân tham gia giao thông và chi phí hoạt động vận tải. Thực tế đã xảy ra một số vụ việc người dân bức xúc và tụ tập đông người phản đối đến nay chưa có hướng giải quyết dứt điểm”, Thanh tra Chính phủ chỉ rõ.

Theo VnEconomy.vn